चला सिक्कीम फिरुया - भाग ५

चला सिक्कीम फिरुया - भाग १ - सिक्कीम राज्याविषयी माहिती, पुर्वतयारी आणि भ्रमंतीचे नियोजन 

चला सिक्कीम फिरुया - भाग २ -  प्रस्थान व उत्तर सिक्कीममधील लाचेन व गुरुडोंगमार सरोवरची भटकंती

चला सिक्कीम फिरुया - भाग ३ - उत्तर सिक्कीममधील लाचुंग, झिरो पॉईंट व युमथांग व्हॅलीची सफर

चला सिक्कीम फिरुया - भाग ४ - गंगटोक शहराचे स्थलदर्शन 

पूर्व सिक्कीमची भटकंती ...

आज गुरुवार, दिनांक २५ एप्रिल २०१९. दिवसाची सुरवात थोडी लवकर म्हणजे सकाळी ७ वाजता झाली. आज स्थलदर्शन करत बरेच अंतर प्रवास करायचा होता. आज आम्ही राजधानीचे शहर असणाऱ्या गंगटोकला अलविदा करणार होतो. खरंतर सिक्कीम फिरायला येणारे बहुतांश म्हणजे जवळपास ९०% पर्यटक हे नथुला पास (नाथुला खिंड), त्साम्गो लेक (छांगु सरोवर) आणि बाबा हरभजन सिंग मंदिर ही ठिकाणे पाहून गंगटोकमधेच मुक्कामासाठी परत येतात आणि मग पुढच्या दिवशी गंगटोकवरून एकतर दक्षिण सिक्कीममधील नामची किंवा पश्चिम सिक्कीममधील पेलिंगकडे जातात. आम्ही मात्र या सरळसोट कार्यक्रमाला थोडा छेद देत पूर्व सिक्कीममधेच थोडे आणखी आत घुसायचे आणि काही नवीन ठिकाण पहात आजचा मुक्काम भारत-चीन सीमेला अगदी लागून असणाऱ्या “झुळूक” गावात करायचा असे ठरवले. पूर्व सिक्कीममधील झुळूक हे बहुतांश पर्यटकांना अपरिचित असणारे ठिकाण, माझा ट्रेकर मित्र योगेश आलेकेरी याने खास सुचवले होते. हा योगेश म्हणजे पक्का भटक्या. याने जवळपास सगळा पूर्वांचल अनेकवेळा एकट्याने बाईकवर फिरून पालथा घातला आहे. त्याला माझी भटकण्याची आणि थोडी ऑफबीट ठिकाणे पाहण्याची आवड माहित असल्याने त्याने वरील ठिकाणे पाहून पुन्हा गंगटोक शहरात मुक्कामासाठी परत न जाता झुळूक येथे राहावे असे सुचवले. या वेगळ्या कार्यक्रमाने प्रवासाचे अंतर थोडे वाढणार होते खरे पण दोन चांगल्या गोष्टी मात्र साध्य होणार होत्या. एक म्हणजे जवळपास संपूर्ण पूर्व सिक्कीम बऱ्यापैकी अगदी इंटिरियरमधे जाऊन बघता येणार होता आणि दुसरे म्हणजे वाटेत असणारे बाबाजी का बंकर, कुपुक लेक आणि झुळूक गावाजवळील तब्बल ६५ हेअरपिन टर्न असणारा सर्पाकृती घाट रस्ता अशी काही छान ठिकाणे पाहता येणार होती. 

नितांत सुंदर त्सोम्गो उर्फ छांगु लेक

 

असो! तर गेले पाच-सहा दिवस प्रवास अगदी आखणी केल्याप्रमाणे पूर्वनियोजनानुसार छान सुरु होता आणि जवळपास ठरवलेली सगळी ठिकाणे देखील बघायला मिळाली होती. पण म्हणतात ना सगळं अगदी ठरवल्याप्रमाणे घडून आलं तर कसं चालेल? तर झालं असं की, आज दिवस उजाडताच एक मन खट्टू करणारी बातमी आमच्या टूर मॅनेजरने आम्हाला दिली. ती म्हणजे नाथुला खिंडीच्या परिसरात वातावरण खराब असल्यामुळे आज नाथुला खिंड बंद आहे. आमच्यासाठी ही खरंच वाईट बातमी होती कारण सिक्कीमला येऊन नाथुला खिंड न पाहणे म्हणजे तिरुपतीला जाऊन बालाजीचे दर्शन न मिळण्यासारखे आहे. नाथुला खिंड ही अदमासे १४००० फुटांवर असून भारत आणि चीनच्या अगदी सीमेवरील एक महत्वाचे ठिकाण आहे. त्यामुळे या परिसराचा संपूर्ण ताबा आपल्या भारतीय सैन्याकडे असतो. नाथुला खिंड पहायची असल्यास गंगटोकमधून खास वेगळा परवाना काढावा लागतो जो फक्त त्यादिवशी सकाळी गंगटोक येथील सरकारी ऑफिसमधून दिला जातो आणि तो देखील हजारो पर्यटकांमधून फक्त काही शेकडोंनाच मिळतो. कारण भारतीय सैन्याने नाथुला खिंडीला भेट देणाऱ्या पर्यटकांची संख्या ठरवून दिलेली आहे. बरं पुन्हा त्यातही गोची अशी की जर का नथुला परिसरातील वातावरण थोडे जरी खराब झाले किंवा सीमेवर अथवा देशात कोणत्याही राजकीय गोष्टीमुळे ताणतणाव वाढला तर नाथुला खिंड पर्यटकांसाठी लगेच बंद केली जाते. थोडक्यात काय तर नाथुला खिंडीचे दर्शन आमच्या नशिबात नव्हते. पण त्यातल्या त्यात चांगली गोष्ट अशी होती की या मार्गावरील बाकीची ठिकाणे पाहण्यासाठी व झुळूककडे जाण्यासाठी लागणारा परवाना मात्र आम्हाला मिळाला होता. म्हणजे आम्ही नाथुला खिंडीच्या अगदी जवळून जाणार होतो पण नाथुला खिंड न पाहताच. Damn it!

 

सकाळी बरोबर ९ वाजता आमचा ड्रायव्हर पेमा त्याची इनोव्हा घेऊन हॉटेलच्या दारात उभा होता. आम्ही पण मग पटापट ब्रेकफास्ट उरकून आजच्या भ्रमंतीला सुरवात केली. गंगटोक सोडले तसे गाडीने लगेच उंची गाठायला सुरवात केली. हॉटेलमधून निघाल्यापासून मोजून फक्त पंधरा मिनिटात गाडी एका चेकपोस्टवर थांबली. या चेकपोस्टचे नाव होते "थर्ड माईल चेकपोस्ट". काल याच चेकपोस्टच्या अगदी अलीकडून वर चढत जाण्याऱ्या दुसऱ्या एका रस्त्याने आम्ही गंगटोक शहरातील सगळ्यात उंचावर असणाऱ्या हनुमान टोक या ठिकाणाला भेट दिली होती. आज मात्र आम्हाला हे चेकपोस्ट पार करून पलीकडे म्हणजे नाथुला आणि झुळूकच्या दिशेने जायचे होते. या मार्गावर जाण्यासाठी गंगटोक येथून घेतलेला परवाना दाखवण्याचे सोपस्कार या चेकपोस्टवर पार पाडावे लागतात. पेमा त्यासाठी लागणारी सर्व कागदपत्रे घेऊन चेकपोस्टच्या ऑफिसमधे गेला. आमच्याही आधी अनेक गाड्या व त्यांचे ड्रायव्हर हेच सोपस्कार पार पडण्यासाठी तेथे उभे होते. नाथुला पास किंवा झुळूकच्या दिशेने जायचे असल्यास सकाळी १० च्या आत या चेकपोस्टवरून तुमची गाडी पलीकडे न्यावी लागते. सकाळी १० नंतर मात्र कोणत्याही पर्यटकांच्या गाड्यांना या चेकपोस्टच्या पलीकडे जाऊ दिले जात नाही. यासंबंधीची सूचना तेथे चेकपोस्टवर लावलेली आहे. तसेच पूर्व सिक्कीमच्या या परिसरात पर्यटकांना पाहण्यासाठी असणाऱ्या ठिकाणांची नावे व दिशा दाखवणारा नकाशा एका सुंदर कमानीत लावलेला आहे. या व्यतिरिक्त पूर्व सिक्कीम परिसरातील कोणकोणती ठिकाणे आज पर्यटकांसाठी आर्मीने खुली ठेवलेली आहेत त्यासमोर "open" व जी ठिकाणे बंद आहेत त्यासमोर "close" असा निर्देश दाखवणारा एक फलक चेकपोस्टच्या अगदी जवळच लावलेला होता. नाथुला पास समोर "close" तर बाकी सर्व ठिकाणांच्या समोर "open" असे लिहलेले दिसले याचा अर्थ आमचा टूर मॅनेजर आमच्याशी खोटं बोलत नव्हता. 

3rd माईल चेकपोस्ट

गंगटोकपासून त्सोम्गो उर्फ छांगु लेक ३५ ते ४० किलोमीटर अंतरावर आहे पण तिकडे जाणाऱ्या रस्त्याची दुरावस्था आणि दोन ठिकाणी परमिट दाखवण्याचे सोपस्कार पार पाडून तिथंपर्यंत पोहोचायला साधारण २ तासांचा कालावधी लागतो. गंगटोक शहर ५५०० फुटांवर वसलेले आहे तर त्सोम्गो लेक १२००० फुटावर. त्यामुळे सहाजिकच ही ७००० फुटांची उंची गाठण्यासाठी अतिशय अरुंद, वळणा-वळणाच्या, उंचसखल आणि खडबडीत अश्या रस्त्याने आपण प्रवास करत असतो. एका बाजूला उंचच उंच पर्वत तर दुसरीकडे खोलखोल जाणाऱ्या दऱ्या आणि या सगळ्याच्या पार्श्वभूमीवर दूरवर दिसणारे पण डोळयांचे पारणे फेडणारे बर्फाच्छादित पर्वत. रस्ता खराब असला तरी तो व्यवस्थित करण्याचे काम बॉर्डर रोड ऑर्गनायझेशन (BRO) तर्फे सतत सुरु असते. दरवर्षी साधारण एप्रिलच्या शेवटी उन्हामुळे बर्फ वितळायला सुरवात झाला की पाण्याचे प्रवाह डोंगर उतारावरून वेगाने खाली येतात. यात भर घालायला या प्रदेशात अवेळी पडणारा पाऊस हजर असतोच. त्यात हिमालायाचे अंतरंग मृदू असल्यामुळे अश्या सतत वाहणाऱ्या पाण्याच्या प्रवाहामुळे बरीच माती वाहून जाते आणि दरडी कोसळायला लागतात. अशा वारंवार दरडी कोसळण्यामुळे रस्त्यावर राडारोडा वाहून येतो आणि रस्त्यांची दुर्दशा होते. अश्यावेळी या परिसरातील रस्ते वाहतुकीसाठी योग्य ठेवण्याचे खूप मोठे परिश्रम BRO तर्फे घेतले जातात. रस्ता खराब असला तरी थोड्या थोड्या अंतराने प्रवाश्यांच्या सोयीसाठी स्वच्छतागृह व त्याच्या बाजूला छोटी उपहारगृह उभारलेली आहेत. पण तिथे नुडल्स सोडुन बाकी काही खायला मिळेल तर शप्पथ. या राज्यात गेले चार-पाच दिवस फिरून एक गोष्ट आता चांगली लक्षात आली होती ती म्हणजे सकाळीच नाश्ता मजबुत करून निघा आणि दिवसाअखेर पुन्हा व्यवस्थित जेवा. दिवसभर फिरताना तुम्हाला धड काही खायला मिळेल याची शाश्वती नाही. पण या रस्त्याने प्रवास करताना एका गोष्टीची मात्र गंमत वाटली ती म्हणजे बाकी खायला काही मिळेल न मिळेल पण पॉपकॉर्न विकणारे मात्र दर ठराविक अंतराने जागोजागी दिसत होते. आमच्या ड्रायव्हरने अश्याच एका माणसाकडून स्वतःसाठी दोन तर आमच्या प्रत्येकासाठी एक पॉपकॉर्न विकत घ्यायला लावले. मी विचारले "पॉपकॉर्न क्यु?" तर म्हणाला "पॉपकॉर्न खानेसे ज्यादा ऑक्सिजन मिलेगा, नही तो अब आगे और उपर जानेके बाद सांस लेना मुश्किल होता जायेगा". अजबच लॉजिक आहे हे. पण मला मात्र त्यांची बिझनेस ट्रिक वाटली. तसेही गाडीत बसून काही काम नव्हतेच मग काय सगळ्यांनीच भरपूर ऑक्सिजन मिळवण्यासाठी पॉपकॉर्न खायला सुरवात केली. पॉपकॉर्न खाओ,ऑक्सिजन पाओ!!!

साधारण १०.४५ ला आम्ही छांगु लेक येथे पोहोचलो. समोर दिसणारा तो नितळ पाण्याने भरलेला सरोवर खरोखरच डोळ्याचे पारणे फेडत होता. आजूबाजूच्या बऱ्याच डोंगरावर अजूनही पांढराशुभ्र बर्फ दिसत होता आणि त्याच सुंदर प्रतिबिंब त्या निळ्याशार सरोवरात पडलं होत. पण आम्ही गाडीतून उतरताच दोन-चार याक व त्यांचे मालक आमच्या अवतीभवती जमा झाले. आम्हालाही याक बघण्याची, त्यावर स्वार होण्याची, स्वार होऊन फोटो काढून घेण्याची हौस होतीच. पण आधी मनसोक्त सरोवर पहायचं असं ठरवून कसेबसे त्यांच्या गराड्यातून बाहेर पडलो. साधारण १२००० फुटांवर असणारा हा एक सुंदर असा ग्लेशियर लेक आहे. भुतिया भाषेत त्सोम्गो म्हणजे सरोवराचा उगम त्यामुळे याचे नाव त्सोम्गो लेक. पण हा सरोवर छांगु गावाच्या अगदी जवळ असल्याने हा छांगु लेक या नावानेच प्रसिद्ध आहे. सरोवर लंबगोलाकार असून १.६१ किलोमीटर लांब व १६ मीटर खोल आहे. नजरेचा टप्पा पोहोचणार नाही इतक्या दूरवर पसरलेले हे सरोवर जानेवारी ते साधारण एप्रिलच्या मध्यापर्यंत पूर्णता गोठलेल्या स्वरुपात असते. त्यावेळी आजूबाजूला असणाऱ्या बर्फाच्छादित शिखरांच्या सानिध्यात ते इतके बेमालूमपणे मिसळून जाते की मग या सरोवराच्या परिघाचा आणि लांबी रुंदीचा काहीच अंदाज येत नाही. मग ते एखाद्या पांढऱ्याशुभ्र बर्फाने झाकलेल्या मैदानासारखे वाटते. पण उन्हाळ्याची चाहूल लागली की आजूबाजूची बर्फाच्छादित शिखरे वितळू लागतात आणि मग या तलावाला त्या पाण्याचा पुरवठा होतो. 

 

सिक्कीममधील तलावांचा राजा त्सोम्गो उर्फ छांगु लेक

तलावाकाठी गिऱ्हाईकांची वाट पाहणारे याक

सिक्कीमी जनता सर्वच तलावांना खूप पवित्र मानते पण त्यात हे छांगु सरोवर म्हणजे सिक्कीममधील तलावांचा राजा. त्यामुळे येथील कोणत्याही तलावात तुम्हाला कचरा टाकलेला दिसणार नाही. तसेच अशा तलावांमध्ये स्नान अथवा मासेमारी करणे या गोष्टींना निर्बंध घातलेले असतात. या सरोवराच्या काठाकाठाने एक कच्चा रस्ता बनवलेला आहे ज्यावरून चालत जाऊन किंवा याक या प्राण्याच्या पाठीवर बसून सरोवराची प्रदक्षिणा करता येते. नुकतेच म्हणजे दोन वर्षापूर्वी सरोवरच्या अगदी जवळच एक रोपवे अर्थात केबल कार स्टेशन उभारले गेले आहे. या रोपवेच्या सहाय्याने सरोवराच्या मागे असणाऱ्या एका उंच पहाडावर आणखी हजार-पंधराशे फुट वर जाताना सरोवराचे दृश पाहता येते आणि त्याचबरोबर ऐन उन्हाळ्यात सुद्धा बर्फात खेळण्याचा आनंद घेता येतो. रोपवेसाठी प्रतीमाणशी ३७५/- रुपये शुल्क असून मोजून फक्त १५ मिनिटात आपल्याला तलावामागील एका बर्फाच्छादित शिखरावर पोहोचता येते. आम्ही देखील या रोपवे राईडचा आनंद घेतला. या रोपवे राईड दरम्यान थोड्या उंचावर पोहोचल्यानंतर आम्हाला अचानक बर्फावरून धावणाऱ्या एका हरणाचे सुंदर असे दर्शन घडले. शिखरावर पोहोचताच थंडगार बोचऱ्या वाऱ्याने आमचे स्वागत केले. जणू काही लवकरात लवकर खाली परत जा अशी धोका वजा सूचनाच केली. कारण बूट, पायमोजे, जीन्स, शर्ट, जॅकेट, हातमोजे, कानटोपी असा नखशिखांत जामानिमा केलेला असूनही आम्ही सर्वजण काकडत होतो. येथे वर तापमान बहुदा उणे दोन अंश सेल्सियल असावे. कसेतरी थोडा वेळ त्या पहाडावर बर्फात खेळण्याचा व फोटो काढण्याचा आनंद लुटून आम्ही खाली उतरलो व तलावाला लागून असणाऱ्या एका छोट्या उपहारगृहात गरमागरम मॅगी आणि कॉफीचा आस्वाद घेतला. गाडीकडे परत येताना पुन्हा रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला सजवलेले याक आणि त्यांचे मालक उभे होतेच. आता मात्र त्या याकवर बसून एकदाचे फोटो काढण्याची हौस भागवून घ्यायचे ठरवले. फक्त त्यावर बसून फोटो काढण्याचा दर रुपये ५०/- प्रतिमाणशी. असो, तर हौसेला मोल नसते. ज्याच्या दर्शनानेही घाबरायला व्हावे असल्या याकावर केवळ त्यांच्या मालकांच्या भरोशावर आम्ही सवार झालो. याक हा प्राणी दिसायला जेवढा अवाढव्य तेवढाच गबाळ. नाक दाबूनच एक एक जण त्यावर स्वार झालो आणि फोटो काढताच उतरण्याची घाई सुद्धा केली.  

छांगु लेक येथील रोपवे/केबलकार

बर्फात स्वैर भ्रमंती करणारे हरीण

केबल कारच्या खिडकीतून थोड्या उंचावरून घेतलेला तलावाचा फोटो

तलावाच्या मागील पहाडावर असणाऱ्या बर्फात मनसोप्त खेळणारे पर्यटक

छांगु लेक येथे गेल्यावर हा फोटो तर व्हायलाच हवा. कारण, शास्त्र असतं ते!

छांगु लेक येथून निघाल्यापासून साधारण २० मिनिटात आम्ही "शेरथांग" गावाजवळील पुढच्या एका चेकपोस्टवर येऊन पोहोचलो. नाथुला खिंडीकडे जाण्यासाठी या चेकपोस्टनंतर उजवीकडे वळण घ्यावे लागते तर सरळ जाणारा मुख्य रस्ता झुळूक-अरीतार-रेंगपो मार्गे दक्षिण सिक्कीमकडे किंवा पश्चिम बंगालमधील सिलीगुडीकडे जातो. नाथुला खिंड बंद असल्याने आम्हाला अर्थातच सरळ मार्गाने पुढे झुळूककडे जायचे होते. आमच्या ड्रायव्हरने सांगितले की शेरथांग हे गाव कैलास मानसरोवर यात्रेला येणाऱ्या यात्रेकरुंच्या मुक्कामाचे एक खूप मोठे ठिकाण आहे. कैलास मानसरोवर यात्रा ही आपल्या हिंदुसाठी खूप पवित्र मानली जाते. भौगोलिकदृष्ट्या चीनच्या सरहद्दीत येणा-या कैलास मानसरोवर येथे जाण्यासाठी यापूर्वी फक्त दोनच मार्ग होते. यापैकी पहिला आणि सर्वात खडतर मानला जाणारा मार्ग हा उत्तराखंड राज्याच्या लिपूलेक पास येथून तिबेटमधे प्रवेश करतो. या मार्गाने तिबेटमध्ये प्रवेश करण्यासाठी जवळ-जवळ पाच ते सहा दिवस चालत किंवा घोड्यावर रस्ता कापून चीनच्या हद्दीत प्रवेश करावा लागतो. त्यानंतर मग पुढच्या बारा दिवसात वाहनाने यात्रा पूर्ण करून पुन्हा याच खडतर मार्गाने मायदेशी परतावे लागते. यामार्गे कैलास मानसरोवर यात्रा करताना भाविकांना अनेक अडचणींचा सामना तर करावा लागतोच पण त्याचबरोबर ही यात्रा पूर्ण करण्यासाठी जवळपास एक महिन्याचा कालावधी लागतो. आपले विदेश मंत्रालय (भारत सरकार) याच उत्तराखंडमधील मार्गाने माफक खर्चात दरवर्षी ही यात्रा आयोजित करते. आता याला दुसरा पर्याय म्हणजे खाजगी प्रवासी कंपन्याबरोबर नेपाळमार्गे तिबेटमधे प्रवेश करून मग कैलास मानसरोवर यात्रा करणे. या कंपन्या नेपाळमार्गे लँड रोव्हर सारख्या मजबूत चारचाकी गाड्यांनी तिबेटमध्ये नेतात. तिथून परिक्रमा पूर्ण झाली की पुन्हा नेपाळमधे आणून सोडतात. या मार्गाने जवळपास २० दिवसात ही यात्रा पूर्ण होते पण यासाठी खर्च मात्र जास्त प्रमाणात करावा लागतो. आता या दोन्ही मार्गापेक्षाही सोप्पा असणारा तिसरा मार्ग नाथुला खिंडीमार्गे नुकताच सुरु झाला आहे. २०१७ साली चीनचे अध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी नथुला खिंडीमार्गे चीनमधे प्रवेश करून कैलास मानसरोवर यात्रा करण्यासाठी परवानगी दिली आहे. नाथुला खिंडीमार्गे चीनच्या हद्दीत प्रवेश करून मग थेट कैलास मानसरोवरापर्यंत वाहन नेणे शक्य असल्यामुळे अनेक वयोवृद्ध भाविकांना ही यात्रा करणे आता सोपे झाले आहे. या मार्गाने यात्रा करताना चीनच्या सरहद्दीत प्रवेश करण्यापूर्वी सर्व भाविकांचा मुक्काम गंगटोकनंतर या शेरथांग गावात असतो. येथे प्रत्येक भाविकाची कसून वैद्यकीय तपासणी केली जाते आणि मगच त्यांना चीनमधून येणाऱ्या वाहनात बसवून चीन सरकारकडे सुपूर्त केले जाते. यात्रा पूर्ण करून परतीच्या मार्गावर सुद्धा सर्व भाविकांचा मुक्काम पुन्हा याच गावात असतो आणि येथून मग ते गंगटोक मार्गे देशाच्या विविध भागात परत जातात. ही सर्व माहिती आमच्या ड्रायव्हर पेमा याच्याकडून ऐकल्यानंतर एका गोष्टीच बरं वाटलं ते म्हणजे आज बघायची राहून जाणारी नाथुला खिंड भविष्यात जेव्हा कैलास मानसरोवर यात्रा करू तेव्हा बघायची असं मनोमन ठरवून टाकलं. 

 

शेरथांगकडे जाणाऱ्या रस्त्यावरून मागे दिसणारा छांगु लेकचा परिसर

शेरथांग व नाथुलाकडे जाणारा रस्ता. फोटोमधील फलकावर अंतर दिसत आहे.

कैलास मानसरोवर यात्रेसाठी येणाऱ्या भाविकांच्या राहण्याची व्यवस्था असणारी हॉटेल्स

शेरथांग गावापासून थोडे पुढे गेलो तसे नाथुला खिंडीकडे जाणारी एक मोठी कमान लागली. पर्यटकांच्या गाड्यांना या कमानीपर्यंतच येण्याची परवानगी आहे. या कमानीपासून पुढे मात्र सरकारने नेमून दिलेल्या काही ठराविक गाड्यांतूनच (टॅक्सी) नाथुला खिंडीपर्यंतचा शेवटचा चार किलोमीटरचा प्रवास करावा लागतो. या टॅक्सी म्हणजे आर्माडा, कमांडर यासारख्या दणकट जीप ज्यांना बर्फात घसरू नये म्हणून खास सोय केलेली असते. त्यासाठी खाजगी गाड्यातून आलेल्या प्रवाशांना एकत्र करून १०/१२ लोकांच्या गटाने अश्या टॅक्सीने पुढे पाठवतात. या सर्व गोष्टीचा विचार करूनच नाथुला खिंडीला भेट देणाऱ्या पर्यटकांची संख्याही मर्यादित ठेवलेली असते. आधी सांगितल्याप्रमाणे येथे येण्यासाठी सतरावी माउंटेनिअरिंग डिव्हिजन व पोलीस मुख्यालय गंगटोक येथून परवाना (परमिट) काढावा लागतो. असा परवाना मिळवण्यासाठी तुम्ही स्वतः किंवा गंगटोक येथील मान्यताप्राप्त ट्रॅव्हल एजंटकडून अर्ज भरावा लागतो. परवाना फक्त भारतीय नागरिकांनाच दिला जातो. परदेशी पर्यटकांना येथे परवानगी नाही. हा परवाना सारथांग येथील चेकपोस्टवर तपासला जातो आणि त्यासाठी तुम्ही किमान दुपारी बारा वाजेपर्यंत या चेकपोस्टवर पोहोचणे आवश्यक असते. दुपारी १२ नंतर मात्र कोणत्याही गाडीला नाथुला खिंडीच्या दिशेने जाण्याची परवानगी दिली जात नाही. नाथुला खिंड प्रत्येक आठवड्याच्या बुधवार, गुरुवार, शुक्रवार, शनिवार व रविवार या दिवशी पर्यटकांसाठी खुली असते. त्यामुळे गंगटोक येथे पोहोचण्याआधीच आपला नाथुला खिंड पाहण्याचा दिवस सोमवार व मंगळवार सोडून आठवड्यातील इतर दिवशी येईल याची खात्री करावी आणि त्याप्रमाणे प्रवासाचे नियोजन असावे. त्यात नाथुला खिंड समुद्रसपाटीपासून साधारण १४३०० फुटांवर आहे त्यामुळे येथील वातावरण कायमच बेभरवश्याचे असते. सांगायचे तात्पर्य इतकेच की तुम्ही आमच्यासारखे कितीही पूर्व नियोजन करून सहल आखलीत तरी देखील हवामान खराब झाल्यास नाथुला खिंड आठवड्यातील इतर कोणत्याही दिवशी बंद असू शकते. थोडक्यात सब अपने-अपने लक पे है भाई! 

शेरथांग येथील नाथुला पासकडे जाण्यासाठी डावीकडे वळण दाखवणारा फलक.

आम्हाला नाथुला खिंडीला प्रत्यक्ष भेट देणे काही जमले नाही पण त्याबद्दल बरेच ऐकले आणि वाचले मात्र होते. त्यामुळे खिंडीबद्दल थोडक्यात माहिती येथे देतोय. "नाथू" म्हणजे "Listening Ears" आणि "ला" म्हणजे "खिंड". त्यामुळे "नथुला" चा शब्दशः अर्थ लावायचा झाल्यास तो होईल "ऐकत्या कानांची खिंड” किंवा "शीळ घालणारी खिंड". प्राचीन काळापासून तिबेट व भारत यांना जोडणारा हा राजरस्ता. प्राचीन काळातील प्रसिद्ध सिल्क रूट तो हाच. या मार्गाने हजारो भारतीय, तिबेटी, चिनी प्रवासी व व्यापारी खेचरावरून प्रवास करीत. लोकर, मीठ, सोने व अनेक उपयुक्त धातूंची देवाणघेवाण या खिंडीतून होत असे. भारतातून चीन (तिबेट) कडे जायला जे तीन महत्वाचे रस्ते आहेत त्यातील नाथुला सिक्कीममध्ये येतो. याच मार्गाने सध्याचे दलाई लामा भारतात आले. याच खिंडीतून कॅप्टन यंग हजबंडच्या नेतृत्वाखालील ब्रिटिश सैन्याने तिबेटमध्ये प्रवेश केला. तिबेटची राजधानी ल्हासा नाथुलापासून बरीच जवळ आहे. १९६२ साली याच खिंडीतून चिनी सैन्य भारतात घुसले होते. त्यावेळी आपले चिनी सैनिकांबरोबर तुंबळ युद्ध झाले. भारतीय सैन्यातील जवळपास चाळीस जण त्यावेळी मृत्युमुखी पडले. त्यानंतर मात्र हा मार्ग नो मॅन्स लँड घोषित करून बंद करण्यात आला. पण १९६७ साली चिनी सैन्य येथून पुन्हा आपल्या सरहद्दीत घुसले. थोड्याशा जागेकरता पुन्हा एक मोठी चकमक येथे झाली. १९६२ च्या आठवणी ताज्या होत्याच. यावेळी मात्र आपल्या सैन्याने हल्ला जोमाने परतवून आपली सीमा सुरक्षित ठेवली. चिकन नेकसारखा हा चिंचोळा प्रदेश आपल्या देशाच्या सिक्कीम सरहद्दीच्या आत घुसला आहे. त्यामुळे लष्करी डावपेचांच्या दृष्टीने तो अतिशय महत्वाचा मानला जातो. त्यामुळेच २००१ पर्यंत येथे आपल्या सैन्याशिवाय इतर कोणालाही प्रवेश करण्यास बंदी होती. पण भारत-चीन मधील करारानंतर २००६ मध्ये नाथुला खिंड पुन्हा सुरु केली गेली. यानंतर भारत-चीन बदलत्या राजकीय समीकरणात हाच मार्ग व्यापारासाठी देखील खुला केला गेला. आता नाथुला पासमधुन चायना-भारत यांच्यात ट्रेडींग (INDO-CHINA BORDER TRADE) होते. दरवर्षी येथून भारतातर्फे २९ तर चीन तर्फे १५ वस्तुंची देवाण-घेवाण व खरेदी-विक्री होत असते. थोडक्यात पर्यटकांच्या दृष्टीने पंजाबमधील 'वाघा बॉर्डर' जसे पर्यटनस्थळ आहे तसेच काहीसे नाथुला खिंड पण होत आहे. 

नाथुला खिंड. मागे भारत-चीन सीमा. फोटो इंटरनेटवरून साभार

नथुला येथील भारत-चीन सीमा. सिमेपलीकडे चीनचे लाल झेंडे दिसत आहेत. फोटो इंटरनेटवरून साभार

नाथुला खिंड बघण्याचे नशीबात नव्हते त्यामुळे इतरत्र कुठेही वेळ न दवडता मग सारथांगपासून ४ किलोमीटर पुढे असणाऱ्या "बाबा हरभजन सिंग" मंदिराकडे निघालो आणि साधारण दुपारी सव्वा-बारा वाजता मंदिराच्या कमानी जवळ पोहोचलो. समुद्रसपाटीपासून अदमासे १२७०० फुटांवर असणारे हे एका भारतीय सैनिकाच्या स्मृतीसाठी बांधलेले बहुदा एकमेव मंदिर असावे. आता कोण हे बाबा हरभजनसिंग? त्यांचे मंदिर का बांधले? असा जर प्रश्न पडला असेल तर सांगतो. मृत्यूच्या ५० वर्षांनंतरही एखादा सैनिक ड्यूटीवर आहे, त्याचा आत्मा सिक्कीममधील भारतीय सरहद्दीवर आजही आपल्या देशाचे रक्षण करत आहे, आजही सैन्यात त्याचे पद सुरु आहे आणि प्रत्येक महिन्याला आजही त्याला पगार दिला जातो. हो, हे सगळं जे आत्ता तुम्ही वाचलेत ते खरं आहे. आणि हे वाचून तुम्हाला थोडं विचित्रही वाटत असेल. पण या सगळ्याच्या मागे एक रहस्य लपलेलं आहे. पंजाब राज्यातील कपूरथाळा जिल्ह्यात येणाऱ्या कुका गावातल्या एका संपन्न घरात राहणारे हरभजन सिंग १९६६ साली २४ व्या पंजाब रेजिमेंटमधून भारतीय लष्करात भरती झाले. ४ ऑक्टोबर १९६८ रोजी गंगटोक भागात भारत-चीन सीमेजवळ पहारा देत असताना शत्रू बरोबर झालेल्या चकमकीत हरभजन जखमी झाले व एका दरीत कोसळले. त्या संध्याकाळी त्यांचा कोठेही शोध न लागल्याने त्यांचे सहकारी चिंतातूर झाले. विशेष म्हणजे हरभजन हे शस्त्रागाराचेही प्रभारी होते आणि त्यांनी शस्त्रे कोणत्या बंकरमध्ये लपवली आहेत हे त्यांच्या शिवाय इतर कोणालाही ठाऊक नव्हते. सतत होणारी बर्फवृष्टी आणि वादळी वारे अश्या प्रतिकूल परिस्थितीत त्यांचा व बंकरचा शोध घेणे अवघड बनले होते. तीन दिवस असेच गेले आणि एका रात्री त्यांच्या दलातील एका सहकार्याला स्वप्न पडले. त्या स्वप्नात हरभजन यांनी शत्रू बरोबर घडलेल्या चकमकीची संपूर्ण हकीकत सांगितली तसेच आपला मृतदेह असलेली जागा व शस्त्रास्त्र लपवलेला बंकर नथुला खिंडीपासून जवळच एका उंच पहाडीवर आहे हे देखील सांगितले. विशेष म्हणजे सैनिकांनी शोध घेतल्यावर तो बंकर आणि त्यांचा मृतदेह त्याच ठिकाणी सापडला. आणि तेव्हापासून हरभजन सिंग वेळोवेळी भारतीय सैन्याची मदत करू लागले जे आजतागायत करत आहेत अशी आपल्या सैनिकांची श्रद्धा आहे. त्यांची सेवा आजही इतकी जिवंत आहे की सैन्याला ते आपल्यातच आहेत असे वाटतात. त्यांच्यासाठी भारतीय सैन्याने एक भव्य मंदिर बांधले, ज्याला 'बाबा हरभजन सिंग मंदिर' म्हणून ओळखले जाते. या मंदिराची पूर्ण देखरेख व पूजा करण्याची जबाबदारी देखील भारतीय सैन्याकडेच आहे.

बाबा हरभजनसिंग मंदिर

बाबा हरभजनसिंग मंदिर

आजही मृत्यूच्या ५० वर्षांनंतर हरभजन सिंग सिक्कीममधील भारतीय सरहद्दीवर आपल्या देशाचे रक्षण करीत आहेत असे मानतात. मंदिरात बाबांची एक खोली असून तिची प्रतिदिन स्वच्छता केली जाते. खोलीत बाबांचा सैन्याचा गणवेश आणि बूट ठेवलेले आहेत. आश्चर्याची गोष्ट अशी की प्रतिदिन साफसफाई करूनही त्यांच्या बुटांमध्ये चिखल आणि चादरीवर घड्या आढळतात असे लोक सांगतात. आता या सगळ्यातील खरे-खोटे किंवा अंधश्रद्धेचा भाग सोडल्यास ही जागा आजही भारतीय सैन्याचे प्रेरणास्थान आहे आणि बाबा हरभजन सिंग सैन्यांस स्फूर्ती देणारे दैवत बनून राहिलेत हे मात्र नक्की. खरेतर बाबांची ही मूळ समाधी नाही. त्यांची मूळ समाधी भारतीय सैन्याने त्यांनी स्वप्नात दाखवलेल्या त्यांच्या बंकरच्या ठिकाणी अजून हजारभर फुट जास्त उंचीवर बांधली आहे (इति आमचा ड्रायव्हर). पण मुळ समाधी जिथे आहे तिथे सपाटी नसल्याने, आणि पर्यटकांसाठी पुरेशी जागा नसल्याने काही वर्षांपूर्वी सपाटी बघून हे नवीन बाबा मंदिर सैन्यातर्फे उभारण्यात आले. आम्ही जेव्हा मंदिर परिसरात पोहोचलो तेव्हा तेथे प्रचंड गर्दी होती. बहुदा आज नाथुला पास बंद असल्यामुळे या परिसरात पर्यटकांची जरा जास्तच गर्दी झाली होती. आम्हाला गर्दीची ठिकाणे तशीही फारशी आवडत नसल्याने या मंदिरात फार वेळ न घालवता दुपारी १ च्या सुमारास पुढच्या प्रवासाला मार्गस्थ झालो. 

बाबा हरभजनसिंग यांच्या वापरातील वस्तू

"बाबा हरभजन सिंग" मंदिर ओलांडून झुळूककडे जायला सुरवात केली तसे आधीपेक्षा रस्त्यावरील वाहनांची गर्दी कमी दिसायला लागली. अनेक किलोमीटरपर्यंत रस्त्याच्या बाजूला ना कोणते हॉटेल ना कोणते गाव. त्यात अगदी एखाद्या किलोमीटरच्या अंतराने फक्त एखाद दुसरे वाहन बाजूने जात-येत होते. आता आजूबाजूला होते ते फक्त उंच उंच पहाड, त्यावर पसरलेला पांढरा शुभ्र बर्फ, मागे काळ्या पांढऱ्या ढगांनी भरलेलं आकाश आणि सगळीकडे कमालीची शांतता. वाह, मंदिरापासून फक्त थोडेच किलोमीटर पुढे आल्यानंतर आजूबाजूच्या परिसरात फार मोठा बदल जाणवत होता. नाहीतर आत्तापर्यंत रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला थांबलेल्या गाड्या आणि त्यातले जथ्याने दिसणारे पर्यटक असेच दृश्य सगळीकडे होते. आमचा ड्रायव्हर म्हणाला की गंगटोकमधून बहुतेक पर्यटक हे नथुला पास पाहून बाबा हरभजनसिंग मंदिरापर्यंतच येतात आणि तिथून गंगटोककडे परत फिरतात. त्या टूरिस्ट गाड्यांनी फक्त बाबा हरभजनसिंग मंदिरापर्यंत येण्याचा परवाना घेतलेला असतो. झुळूककडे जाण्यासाठी गाड्यांना वेगळा परवाना घ्यावा लागतो जे फार कमी पर्यटक घेतात. याचे कारण म्हणजे पूर्व सिक्कीममधील झुळूक हा परिसर पर्यटकांमधे अजून म्हणावा तेवढा प्रसिद्ध व लोकप्रिय झालेला नाही. पण याच कारणासाठी ड्रायव्हरने आम्हाला इथून पुढे राहिलेल्या ठिकाणांना पाहण्यासाठी फारसा वेळ न घालवता जेवढे शक्य होईल तेवढे लवकर झुळूक गावात मुक्कामासाठी पोहोचावे असे सुचवले. ड्रायव्हरचे म्हणणे योग्यच होते कारण हिमालयातले वातावरण फारच लहरी असते आणि या लहरी वातावरणाचा अनुभव आम्हाला गेल्या तीन-चार दिवसात उत्तर सिक्कीममधे फिरताना चांगलाच आला होता. येथे बहुतेक वेळा स्वच्छ सूर्यप्रकाशाने उजाडलेला दिवस, दुपारी अचानक भरून येणाऱ्या काळ्या ढगांनी आणि गडगडाटी पावसाने संपतो हे आता माहित झाले होते. त्यात तुम्ही जर का थोडे जास्त उंचीवर असाल तर या लहरी वातावरणाचा धोका जास्त असतो. आज आम्ही गंगटोक सोडल्यापासून जवळपास ११००० ते १२००० फुटांच्या आसपासच्या उंचीवरच प्रवास करत होतो. 

थोड्याच वेळात आम्ही कुपुक गावाजवळ पोहोचलो तसे एका आगळ्यावेगळ्या फलकाने आमचे लक्ष वेधून घेतले. त्यावर लिहिले होते "याक गोल्फ कोर्स" आणि हे जगातील सगळ्यात उंचावर म्हणजे जवळपास १३००० फुटावर असणारे एकमेव गोल्फ कोर्स आहे अशी "गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड"मध्ये झालेली नोंद तेथे लिहेलेली होती. तुम्ही या गोल्फ कोर्सचे सभासद असाल किंवा गंगटोक येथून त्या संस्थेची विशेष परवानगी घेतली असेल तरच हा गोल्फ कोर्स बघता येतो त्यामुळे गाडीतूनच फलकाचा फोटो काढला आणि तडक पुढे निघालो. काही अंतर पुढे गेलो तसे आजूबाजूच्या बर्फाच्छादित डोंगराच्या सानिध्यात निळ्याशार पाण्याने भरलेल्या एका सुंदर तळ्याने लक्ष वेधून घेतले. हा होता कुपुक गावाजवळील कुपुक लेक किंवा एलीफंट लेक. थोड्या उंचावरून पाहिल्यावर हे तळे हत्तीच्या डोक्याच्या आकारासारखे दिसते म्हणून याला एलीफंट लेक असे नाव पडले. हे तळे आम्ही उभे होतो त्या उंचीपेक्षा बरेच खाली होते त्यामुळे तळयाच्या जवळ जाण्याचा प्रश्नच नव्हता. "दुरून डोंगर साजिरे" तसे "दुरून तळे साजिरे" असे म्हणून लांबूनच काही फोटो घेतले आणि गाडीत बसलो. 

कुपुक लेक

एलीफंट लेक

ड्रायव्हरने पुन्हा एकदा असे वारंवार न थांबण्याची विनंती केली आणि घाई करण्यास सुरवात केली. त्याला हो हो म्हणत गाडी हळू करायला लाऊन मी आजूबाजूच्या नितांत सुंदर परिसराचे फोटो घेत होतो तर बाकीचे ते दृश डोळ्यात साठवत होते. खरंच किती फोटो घ्यावे आणि किती नको असंच होऊन गेलं होतं. पण थोड्याच वेळात आमचा पुढचा थांबा आला तो म्हणजे "बाबाजी का बंकर". यापूर्वी तुम्हाला बाबा हरभजन सिंग यांच्याबद्दल सांगितले आहेच. त्यांचीच ही मूळ समाधी. त्यांनी आपल्या सहकाऱ्यांच्या स्वप्नात येऊन शस्त्रास्त्रे लपवलेल्या बंकरचे जे ठिकाण सांगितले होते, तोच हा बंकर. येथेही बाबाजींचे छोटेसे मंदिर आहे. पण या ठिकाणी मात्र आधीच्या नवीन मंदिरासारखी गर्दी अजिबात नव्हती. उलट आमच्याही आधी आलेली एक गाडी नुकतीच तिथून निघून गेली. आता त्या परिसरात होतो ते फक्त आम्ही ७ जण आणि बाबाजींच्या समाधीची सुरक्षा पाहणारे चार-पाच भारतीय जवान. बाकी फक्त आणि फक्त निरव शांतता आणि त्याबरोबर हुडहुडी भरवणारा थंडगार वारा. आम्ही उभे होतो समुद्रसपाटीपासून १३५०० फुटांवर. आजूबाजूला दिसत होते ते फक्त पांढऱ्या शुभ्र बर्फाची दुलई पांघरून पहुडलेले उंच पहाड. येथील मंदिरामागे असणाऱ्या पहाडात बाबाजींचा बंकर असून त्यात संत बाबांचा मिलिटरी युनिफॉर्म, त्यांच्या वापरातील काही वस्तू, बूट आणि त्यांचा झोपण्याचा पलंग ठेवलेला आहे. या बंकरपर्यंत पोहोचण्यासाठी १०० पायऱ्या मात्र चढाव्या लागतात. पण १३५०० फुटांवर विरळ हवेमुळे जेव्हा मोजून फक्त १० पायऱ्या चढल्या तसे दम लागायला लागला आणि मग लक्षात आलं की या उंचीवर १०० पायऱ्या चढणे हा देखील एक अवघड टास्क आहे. पण हा बंकर आहे अगदी सैन्याचा बंकर असतो तसाच, त्यामुळे या पायऱ्या चढण्याचे कष्ट शक्य असल्यास नक्की घ्यावेत. 

 बाबाजी का बंकर. बाबा हरभजनसिंग यांच्या समाधीचे मूळ स्थान

बंकर येथील बाबाजींची समाधी

बंकरमधे ठेवलेल्या बाबाजींच्या वापरतील विविध वस्तू. बूट, युनिफॉर्म, पलंग इत्यादी

बंकर येथून दिसणारा आजूबाजूचा नयनरम्य परिसर

हम दोनो मिया-बीबी

आमची कन्या अन्विता बर्फात खेळण्याचा आनंद लुटताना

बाबा हरभजनसिंग यांची समाधी पाहून पुढे निघालो तेव्हा दुपारचे साधारण २ वाजत आले होते. आता या पुढचे आणि आजच्या दिवसातले शेवटचे ठिकाण बघायचे राहिले होते ते म्हणजे "थांबी व्हिव पॉईंट". या ठिकाणावरून खाली दरीत दिसणारा ६५ हेअरपिन टर्न असणारा वळणावळणाचा घाट रस्ता आणि त्याच्या पायथ्याचे झुळूक गाव पाहणे म्हणजे डोळ्यांसाठी एक सुखद अनुभव असतो. तसेच वातावरण स्वच्छ असेल तर येथून कांचनगंगा पर्वताचा सुंदर नजारा देखील बघता येतो. या सगळ्याचा विचार करतच गाडीतून थोडेसे अंतर पार केले असेल तोच एकदम जोरदार पावसाला सुरवात झाली आणि सगळीकडे दाट धुके दाटून आले. पाऊस पण इतका जोरात होता की गाडीच्या काचेवर आणि टपावर चक्क बर्फाचे (गारा) छोटे छोटे कण दणादण आपटायला लागले. आता हे वातावरण काही लगेच बदलणार नाही आणि थांबी व्हिव पॉईंटवरून आपल्याला अपेक्षित नजारा बघायला मिळणार नाही अशीच चिन्हे दिसायला लागली. पण गाडीने आणखी जेमतेम पाच-सहा किलोमीटरचे अंतर पार केले तसे पाऊस पूर्णपणे थांबला. साधारण याच दरम्यान म्हणजे दुपारी पावणे तीन वाजता आम्ही थांबी व्हिव पॉईंट येथे पोहोचलो. मी गाडीतून जवळपास धावतच खाली उतरलो आणि दरीच्या काठावरून आजूबाजूला काही दिसतंय का ते बघण्याचा प्रयत्न केला. पण सगळीकडे अजुनची दाट धुके दाटलेले होते. आता इतक्या लांब येऊन हा सुंदर नजरा पाहायला मिळणार नाही याचे मनोमन वाईट वाटायला लागले. त्यातच भर म्हणून आमच्या ड्रायव्हर साहेबांनी आपली बडबड सुरु केली. "सर, मैने आपको बोला था. इधर का क्लाईमेट हर घडी बदलता रहता है. और दोपहर के बाद तो उसका कूच भी भरोसा नही होता. इसी लिये मै आपके थोडा जल्दी कर राहा था". मनात म्हणलं बाबा तू हा आजूबाजूचा निसर्ग वेगवेगळ्या ऋतूत बघितला आहेस. त्यामुळे त्यात तुला काहीच नाविन्य वाटत नाही. आणि हो तुझं ऐकायला हवं होतं हे खरंय पण इतक्या लांब आम्ही पुन्हा पुन्हा थोडेच येणार आहोत. त्यामुळे किमान जे बघायला मिळतंय ते तरी व्यवस्थित बघून घेत होतो. पण हे सगळे विचार फक्त मनातच ठेवत त्याला फक्त "हा आप सही थे" असे म्हणून आम्ही सगळे तिथे असणाऱ्या एका छोट्या टपरीवजा हॉटेलमधे चहा पिण्यासाठी गेलो. चहा पिण्यात जेमतेम पंधरा मिनिटे घालवली नसतील तोच अचानक दाट धुक्याचा पडदा बाजूला व्हायला लागला. तसे आम्ही सगळे पळतच दरी काठाशी आलो. दरीत वाकून पाहतो तो निसर्गाने एक जबरदस्त नजरा आमच्या समोर खुला केला होता. सापासारखा पहुडलेला तो नागमोडी वळणावळणाचा रस्ता आणि दरीच्या शेवटी दिसणारं ते अस्पष्ट झुळूक गाव. केवळ अप्रतिम!!! पण दोन-चार फोटो काढले असतील नसतील तोच पुन्हा दुसऱ्या बाजूने ढग येण्यास सुरवात झाली आणि काही क्षणात दरीत पुन्हा दाट धुके जमा झाले. पण थोड्या वेळासाठी का होईना जो नजारा बघण्यासाठी या ठिकाणी थांबलो होतो तो पाहायला मिळाला. बाकी येथून यावेळी कांचनगंगा पर्वत पाहायला मिळणे अशक्यच होते पण त्याचे फारसे दुःख नव्हते. कारण कांचनगंगा पर्वताचा सुंदर नजारा आम्ही गंगटोकमधून पाहिला होता. 

थांबी व्हिव पॉईंट

थांबी व्हिव पॉईंट येथून दिसणारा नजरा

याचसाठी केला होता अट्टाहास. सुंदर सर्पाकृती रस्ता

डोंगराच्या एका भूशिरावर वसलेले झुळूक गाव

झुळूक गाव खरंच सुंदर जागी वसले आहे 

असो, तर अश्याप्रकारे काही वेळा पुरता का होईना पण तो सुंदर नजारा पाहून तृप्त झालेली आमची मने गाडीतून तोच वळणावळणाचा घाट रस्ता उतरत झुळूकच्या दिशेने निघाली. घाट संपत आला तसे धुके कमी होऊन पुन्हा एकदा झुळूक गावाचे थोड्या उंचावरून सुंदर असे दर्शन घडले. चारी बाजूंनी डोंगरांनी वेढलेले आणि दरीच्या अगदी टोकावर वसलेले झुळूक हे एक नितांत सुंदर गाव वाटले. गावाची उंची समुद्रसपाटीपासून अदमासे १०००० फुट असून पर्यटकांपासून अजूनही अलिप्त असल्यामुळे अतिशय शांत आणि रमणीय आहे. पर्यटकांना राहण्यासाठी हाताच्या बोटावर मोजता येतील एवढ्या होम स्टेसारख्या अगदी साध्या सुविधा येथे उपलब्ध आहेत. पण टूर मॅनेजरने आमची राहण्याची व्यवस्था त्यातल्या त्यात चांगल्या सुविधा असणाऱ्या "दिलमाया रिसोर्ट" या होम स्टेमधे केली होती. हे रिसोर्ट झुळूक गावाच्या थोडेसे बाहेर पण सुंदर ठिकाणी बांधलेले आहे. आम्ही तेथे पोहोचलो तेव्हा दुपारचे ४ वाजत आले होते आणि सिक्कीमच्या थंडीने पुन्हा चुणूक दाखवायला सुरवात केली होती. पटापट रूमचा ताबा घेऊन गरम पाण्याने अंघोळ करून फ्रेश झालो तसे ठीक पाच वाजता रूमवर गरमागरम भजी व चहा पाठवण्यात आला. रिसोर्टच्या बाहेरील प्रांगणात टेबल आणि खुर्ची टाकून आजूबाजूच्या वातावरणाचा आनंद घेत त्या हुडहुडी भरवणाऱ्या थंडीत गरमागरम भजी खाण्यात एक वेगळीच मजा येत होती. त्यात गेल्या पाच-सहा दिवसात सिक्कीममधे पहिल्यांदाच भजी हा प्रकार खायला मिळाल्याने एका नंतर एक अश्या दोन तीन प्लेट भजीच्या ऑर्डर्स देण्यात आल्या. संध्याकाळी ७ च्या सुमारास थंडीचा जोर थोडा आणखीनच वाढला तसे गप्पांना आवरते घेत आपापल्या रूममधे हिटर चालू करून बसणे पसंत केले. रात्री ८.३० वाजता जेवण्यासाठी कॉमन डायनिंग एरियामधे एकत्र बोलवले होते. खरंतर हिटरमुळे उबदार झालेली रूम सोडून बाहेरच्या थंडीत जेवण्यासाठी देखील जाण्याची इच्छा नव्हती. पण थंडीमुळेच भूक सुद्धा लागलेली. मग एकावर एक असे दोन-तीन गरम कपडे अंगावर चढवून कसेबसे रात्रीचे जेवण उरकले आणि दिवसभराच्या सुंदर आठवणींना उजाळा देत निद्रादेवीच्या आधीन झालो.

झुळूक गावातील दिलमाया रिसोर्ट होम-स्टे

झुळूक गावातील दिलमाया रिसोर्ट 

सिक्कीम भटकंतीवरील स्थलदर्शनाचा पुढील भाग लवकरच ... until then stay tuned

क्रमश:

@ VINIT DATE – विनीत दाते

पर्यटन करताना निसर्गाचा ऱ्हास होणार नाही याची काळजी आपण सर्वांनी घेतली पाहिजे. “सुखद आठवणीं शिवाय काही नेऊ नका!!!... पाऊलखुणांशिवाय काही ठेवू नका!!!!... Take nothing but memories, leave nothing but footprints!” ...